Vì Sao Doanh Nghiệp Bị Nâng Trị Giá? 5 Dấu Hiệu Hải Quan Thường Kiểm Tra

Vì sao doanh nghiệp bị nâng trị giá ? Tìm hiểu 5 dấu hiệu hải quan thường kiểm tra và các nguyên nhân dẫn đến ấn định trị giá để doanh nghiệp chuẩn bị đúng hồ sơ.

Đã có không ít trường hợp chủ doanh nghiệp bất ngờ khi lô hàng nhập khẩu – dù mua thật, trả tiền thật – vẫn bị cơ quan Hải quan nghi ngờ về trị giá khai báo.

Kết quả là doanh nghiệp phải tham gia quy trình tham vấn giá căng thẳng, và tệ hơn là bị bác bỏ trị giá giao dịch, dẫn đến việc bị ấn định một mức thuế cao hơn nhiều so với dự tính ban đầu.

Việc bị nâng trị giá tính thuế không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến dòng tiền do phải nộp thêm thuế Nhập khẩu và VAT, mà còn đưa doanh nghiệp vào "danh sách đen" của Hệ thống quản lý rủi ro, khiến các lô hàng sau này liên tục bị luồng Vàng hoặc luồng Đỏ.

Vậy, tại sao doanh nghiệp lại bị nâng trị giá? Đâu là những dấu hiệu mà cán bộ tham vấn giá soi chiếu vào hồ sơ của bạn? Bài viết này Gia đình xuất nhập khẩu sẽ đi sâu vào nghiệp vụ trị giá hải quan, giúp bạn hiểu rõ bản chất và có chiến lược bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.

1. Bản chất của việc “nâng trị giá”

Nhiều doanh nghiệp lầm tưởng rằng: "Tôi có Invoice, tôi có ủy nhiệm chi ngân hàng đúng số tiền đó, thì Hải quan bắt buộc phải chấp nhận giá của tôi". Đây là một hiểu lầm tai hại.

1.1 Nguyên tắc "Giá Trị Giao Dịch" (Transaction Value)

Theo Hiệp định Trị giá Hải quan (GATT/WTO) và được cụ thể hóa tại Thông tư 39/2015/TT-BTC (sửa đổi bởi Thông tư 60/2019/TT-BTC), phương pháp đầu tiên và ưu tiên nhất là Phương pháp trị giá giao dịch.

Tuy nhiên, để giá giao dịch được chấp nhận, nó phải thỏa mãn đồng thời 4 điều kiện khắt khe:

Không có hạn chế về quyền định đoạt hoặc sử dụng hàng hóa.

Giá cả không chịu ảnh hưởng bởi các điều kiện hoặc khoản thanh toán khác mà không xác định được trị giá.

Không có khoản tiền nào từ việc bán lại hàng hóa được chuyển lại cho người bán (trừ khi đã cộng vào trị giá).

Quan trọng nhất: Người mua và người bán không có mối quan hệ đặc biệt, hoặc nếu có thì mối quan hệ đó không ảnh hưởng đến giá.

1.2 Hệ thống Quản lý rủi ro và Cơ sở dữ liệu giá

Hải quan Việt Nam hiện nay vận hành dựa trên hệ thống quản lý rủi ro thông minh. Khi bạn truyền tờ khai trên phần mềm ECUS/VNACCS, hệ thống sẽ tự động đối chiếu đơn giá khai báo của bạn với Cơ sở dữ liệu giá (Danh mục rủi ro về trị giá).

Nếu giá của bạn thấp hơn mức giá tham chiếu tại cơ sở dữ liệu (ví dụ: thấp hơn biên độ 10-20% so với các doanh nghiệp khác nhập cùng mặt hàng), tờ khai sẽ tự động bị "gắn cờ" nghi vấn. Đây là lúc quy trình kiểm tra trị giá bắt đầu.

2. 5 Dấu hiệu hải quan thường kiểm tra và nghi vấn

Tại sao cùng một mặt hàng, doanh nghiệp A được thông quan ngay, còn doanh nghiệp B bị mời lên tham vấn? Dưới đây là 5 dấu hiệu kinh điển mà Hải quan chuyên dùng để sàng lọc hồ sơ.

Dấu hiệu 1: Mức giá khai báo thấp đột biến so với "Hàng hóa giống hệt hoặc tương tự"

Đây là lý do phổ biến nhất chiếm tới 70% các ca tham vấn.

+ Hàng hóa giống hệt: Giống nhau về mọi khía cạnh: đặc tính vật lý, chất lượng, danh tiếng, xuất xứ, nhà sản xuất.

+ Hàng hóa tương tự: Có đặc tính giống nhau, cùng chức năng, có thể thay thế cho nhau về mặt thương mại.

Cách Hải quan kiểm tra: Cán bộ sẽ tra cứu trên hệ thống Quản lý rủi ro và Cơ sở dữ liệu giá (GTT02) trong vòng 60 ngày (hoặc rộng hơn). Nếu bạn nhập "Thép không gỉ 304" giá 2.0 USD/kg, trong khi lịch sử nhập khẩu của các doanh nghiệp khác là 2.8 - 3.0 USD/kg, bạn chắc chắn bị nghi vấn.

Nếu không chứng minh được vì sao bạn mua được giá rẻ (do mua số lượng khủng, do hàng tồn kho, hàng lỗi mốt...), Hải quan sẽ bác bỏ giá trị giao dịch.

Dấu hiệu 2: Mối quan hệ đặc biệt

Trong bối cảnh các tập đoàn đa quốc gia (MNCs) hoạt động mạnh, vấn đề Chuyển giá (Transfer Pricing) là trọng điểm kiểm soát.

Dấu hiệu nhận biết: Người mua và người bán có quan hệ liên kết (Mẹ - Con, cùng tập đoàn, hoặc có cổ phần kiểm soát lẫn nhau).

Hải quan sẽ có góc nhìn là có nguy cơ hai bên "bắt tay nhau" để hạ thấp giá Invoice nhằm giảm thuế nhập khẩu tại Việt Nam.

Khi đó sẽ yêu cầu: Doanh nghiệp phải chứng minh được rằng "Mối quan hệ này không ảnh hưởng đến giá". Tức là, giá bán cho công ty con phải tương đương với giá bán cho một đối tác độc lập không liên quan. Nếu giá bán cho công ty con thấp hơn hẳn giá thị trường, nguy cơ bị ấn định thuế là 100%.

Dấu hiệu 3: Mô tả hàng hóa không rõ ràng

Một lỗi sơ đẳng nhưng rất nhiều người khai hải quan mắc phải là khai báo tên hàng chung chung để né tránh sự kiểm soát giá.

Ví dụ sai lầm: Khai báo là "Vải may mặc" (Fabric).

Tại sao bị soi: "Vải" có ngàn loại giá. Vải Polyester phế liệu giá $1/kg, nhưng lụa tơ tằm cao cấp giá $50/kg.

Yêu cầu chuẩn: Phải khai đầy đủ các tiêu chí ảnh hưởng đến giá trị: Tên thương mại, Thành phần chất liệu, Công suất, Model, Kích thước, Công nghệ xử lý, Năm sản xuất.

Ví dụ đúng: "Vải dệt thoi, 100% Cotton, chưa tẩy trắng, định lượng 200gsm, khổ 1.6m, dùng để may áo sơ mi".

Hậu quả: Khi mô tả thiếu chi tiết, Hải quan không đủ cơ sở để so sánh giá, dẫn đến việc họ buộc phải nghi vấn để yêu cầu khai bổ sung hoặc lấy mẫu phân tích.

Dấu hiệu 4: Bất thường trong Phương thức thanh toán và Chứng từ

Sự không đồng nhất giữa các chứng từ là rất nguy hiểm tới hồ sơ nhập khẩu.

Thanh toán:

Trên tờ khai ghi thanh toán T/T (Điện chuyển tiền), nhưng tại thời điểm kiểm tra lại chưa có Ủy nhiệm chi (UNC) hoặc Điện chuyển tiền (Swift message).

Số tiền trên UNC không khớp với Invoice (do trừ phí ngân hàng nhưng không giải trình được, hoặc gộp thanh toán nhiều Invoice).

Các khoản giảm giá (Discounts):

Invoice thể hiện giảm giá 20%, nhưng Hợp đồng không quy định điều khoản giảm giá, hoặc giảm giá sau khi hàng đã xếp lên tàu.

Giảm giá do thanh toán sớm nhưng không có bằng chứng thanh toán.

Hải quan sẽ nghi ngờ đây là các khoản giảm giá "khống" để trốn thuế.

Dấu hiệu 5: Bỏ sót "Các khoản điều chỉnh cộng"

Đây là phần kiến thức chuyên sâu mà chỉ các chuyên gia vững tay nghề mới để ý, nhưng Hải quan lại kiểm tra rất kỹ. Trị giá tính thuế không chỉ là giá FOB/CIF trên Invoice, mà còn phải cộng thêm các chi phí khác.

Phí bản quyền: Bạn nhập khẩu hàng có thương hiệu, phải trả phí bản quyền cho hãng, nhưng không cộng phí này vào trị giá tính thuế.

Phí khuôn mẫu, vật tư tiêu hao (Assists): Bạn cung cấp khuôn đúc, bản vẽ thiết kế miễn phí cho đối tác nước ngoài để họ sản xuất hàng cho bạn. Trị giá của khuôn/bản vẽ đó phải được phân bổ và cộng vào trị giá hàng nhập khẩu.

Nếu bỏ sót: Đây được coi là hành vi gian lận thuế, có thể bị xử phạt hành chính và truy thu thuế nặng.

3. Quy trình từ “Nghi vấn” đến “ Ấn định thuế”

Hiểu quy trình giúp bạn bình tĩnh xử lý. Không phải cứ nghi vấn là bị phạt.

Bước 1 - Nghi vấn giá:

Khi tiếp nhận tờ khai, cán bộ Hải quan phát hiện giá thấp hơn cơ sở dữ liệu. Họ sẽ ra thông báo nghi vấn và yêu cầu doanh nghiệp tham vấn.

Bước 2 - Giải phóng hàng/Thông quan có điều kiện

Doanh nghiệp nộp khoản bảo đảm (nếu muốn mang hàng về trước) hoặc chờ tham vấn.

Bước 3 - Tham vấn giá (Trực tiếp)

Doanh nghiệp mang hồ sơ gốc đến chi cục để giải trình. Cán bộ lập biên bản tham vấn.

Bước 4 - Quyết định:

Chấp nhận: Nếu hồ sơ đủ tin cậy, logic.

Bác bỏ: Nếu hồ sơ mâu thuẫn, hoặc không chứng minh được các yếu tố giảm giá. Khi đó Hải quan sẽ ra quyết định Ấn định thuế theo mức giá của họ xác định.

4. Chiến lược bảo vệ trị giá giao dịch

Bạn cần chuẩn bị hồ sơ theo tư duy “Dựa trên bằng chứng”. Đừng chỉ nói miệng, hãy đưa ra giấy trắng mực đen.

1. Xây dựng bộ hồ sơ chuẩn chỉnh
Ngoài Hợp đồng, Invoice, Packing List, bạn cần chuẩn bị kỹ thêm những vấn đề sau trước khi đi tham vấn:

Email đàm phán giá: In toàn bộ chuỗi email trao đổi từ lúc chào giá (Offer) đến lúc chốt giá. Điều này chứng minh quá trình thương thảo là có thật, diễn ra tự nhiên, gay cấn chứ không phải sắp đặt.

Hợp đồng đại lý/Phân phối: Nếu bạn là đại lý độc quyền được giá tốt, hãy show hợp đồng này ra.

Chứng từ thanh toán chuẩn chỉnh: Lệnh chuyển tiền phải khớp 100% với trị giá Invoice. Nếu thanh toán trả sau (L/C, T/T usance), hãy mang theo sổ sách kế toán (Sổ cái tài khoản 331 - Phải trả cho người bán) để chứng minh khoản nợ đã được ghi nhận đúng.

2. Chứng minh tính logic của mức giá thấp

Bạn cần trả lời câu hỏi: "Tại sao anh mua được giá rẻ thế?" bằng các lý do thương mại hợp lý:

Yếu tố số lượng (Quantity Discount): "Tôi mua 100 container nên giá giảm 15% so với mua 1 container". Cung cấp bảng chào giá (Price List) của người bán thể hiện các mức chiết khấu theo số lượng.

Yếu tố thị trường: Cung cấp biểu đồ giá nguyên liệu thế giới (ví dụ: giá đồng trên sàn LME, giá nhựa trên sàn Platts) giảm mạnh tại thời điểm ký hợp đồng.

Tình trạng hàng hóa: Hàng cận date, hàng model cũ, hàng thanh lý tồn kho. (Cần có hình ảnh, biên bản giám định chất lượng để chứng minh).

3. Chiến thuật khi đối thoại (Tham vấn)

Khi đối mặt với cán bộ tham vấn:

Thái độ: Hợp tác, trung thực nhưng kiên định.

Không ký biên bản nếu chưa đồng ý: Nếu biên bản ghi nhận không đúng ý kiến giải trình của bạn, bạn có quyền yêu cầu ghi thêm ý kiến của mình vào phần "Ý kiến của doanh nghiệp" trước khi ký.

Sử dụng quyền khiếu nại: Nếu bị ấn định thuế oan ức, hãy nhớ bạn có quyền khiếu nại lần 1 (tại Cục Hải quan) và khiếu nại lần 2 (tại Tổng cục) hoặc khởi kiện ra tòa án hành chính. Tuy nhiên, hãy cân nhắc bài toán chi phí - lợi ích.

4. Câu hỏi thường gặp về “trị giá”, “tham vấn giá”

Câu hỏi 1: Tham vấn giá có bị phạt tiền không?

Không. Tham vấn giá là quy trình nghiệp vụ để xác minh trị giá. Nếu bị bác bỏ trị giá, bạn chỉ phải nộp đủ số thuế bị ấn định thêm và tiền chậm nộp (nếu có).

Bạn chỉ bị phạt hành chính (10-20% số thuế) nếu Hải quan chứng minh được bạn cố tình gian lận, làm giả hồ sơ.

Câu hỏi 2: Thời gian tham vấn giá là bao lâu?

Trả lời: Theo quy định, thời gian tham vấn tối đa là 30 ngày kể từ ngày đăng ký tờ khai.

Câu hỏi 3: Hàng phi mậu dịch (quà biếu, tặng) có bị tham vấn giá không?

Trả lời: Có. Hàng phi mậu dịch vẫn chịu thuế nhập khẩu và VAT. Hải quan vẫn có quyền xác định trị giá tính thuế đối với hàng quà biếu tặng nếu giá khai báo không phù hợp.